एकदा बहवः जनाः धूम्रयानम् आरुह्य नगरं प्रति गच्छन्ति स्म । तेषु केचित् ग्रामीणः केचिच्च नागरिकाः आसन् । मौनं स्थितेषु तेषु एकः नागरिकः ग्रामीणान् उपहसन् अकथयत् । “ग्रामीणाः अद्यापि पूर्ववत् अशिक्षिताः अज्ञाश्च सन्ति । न तेषां विकासः अभवत् न च भवितुं शक्नोति ।” तस्य तादृशं जल्पनं श्रुत्वा कोऽपि चतुरः ग्रामीणः अब्रवीत्, भद्र नागरिक ! भवान् एव किञ्चित् ब्रवीतु यतो हि भवान् शिक्षितः बहुज्ञः च अस्ति ।
उपर्युक्त गद्यांश का सन्दर्भ-सहित हिन्दी में अनुवाद कीजिए ।
Show Hint
Solution and Explanation
प्रस्तुत संस्कृत गद्यांश हमारी पाठ्य-पुस्तक 'हिन्दी' के 'संस्कृत-खण्ड' में संकलित 'प्रबुद्धो ग्रामीणः' (बुद्धिमान ग्रामीण) नामक पाठ से लिया गया है। इस पाठ में एक चतुर ग्रामीण की बुद्धिमत्ता को एक कहानी के माध्यम से दर्शाया गया है।
Step 2: हिन्दी में अनुवाद (Translation in Hindi):
एक बार बहुत से लोग रेलगाड़ी (धूम्रयानम्) पर चढ़कर नगर की ओर जा रहे थे। उनमें कुछ ग्रामीण और कुछ शहरी (नागरिक) थे। उनके चुपचाप बैठे होने पर, एक शहरी ने ग्रामीणों का उपहास करते हुए (मजाक उड़ाते हुए) कहा, "ग्रामीण आज भी पहले की तरह अशिक्षित और अज्ञानी हैं। न उनका विकास हुआ है और न ही हो सकता है।"
उसकी वैसी बकवास सुनकर किसी चतुर ग्रामीण ने कहा, "हे शिष्ट नागरिक! आप ही कुछ कहें, क्योंकि आप शिक्षित और बहुत जानने वाले (बहुज्ञ) हैं।"
Top Questions on संस्कृत गद्यांश
गद्यांश का हिन्दी में अनुवाद कीजिए : लोकमान्य बालगङ्गाधरतिलको नाम मनीषी भारतीय स्वातन्त्र्ययुद्धस्य प्रमुखसेनानीष्वन्यतम आसीत् । बालः इति वास्तविकं तस्याभिधानम् । पितुरभिधानं गङ्गाधरः इति वंशश्च तिलकः एवञ्च 'बालगङ्गाधरतिलकः' इति सम्पूर्णभिधानं किन्तु 'लोकमान्य' विरुदेनासौ विशेषेण प्रसिद्धः ।
- UP Board X - 2024
- संस्कृत
- संस्कृत गद्यांश
गद्यांश का हिन्दी में अनुवाद कीजिए : संस्कृतभाषा विश्वस्य सर्वासु भाषासु प्राचीनतमा विपुलज्ञान-विज्ञानसम्पन्ना सरला सुमधुरा हृद्या चेति सर्वैरपि प्राच्यपाश्चात्यविद्वद्भिरेकस्वरेणाङ्गीक्रियते । भारतीय-विद्याविशारदैस्तु संस्कृतं नाम दैवीवागन्वाख्याता - महर्षिभिः इति संस्कृतभाषा हि गीर्वाणवाणीति नाम्ना सश्रद्धं समाम्नाता ।
- UP Board X - 2024
- संस्कृत
- संस्कृत गद्यांश
संस्कृतभाषा पुराकाले सर्वसाधारणजनानां वाग्व्यवहारभाषा चासीत् । तत्रेदं श्रूयते यत् पुरा कोऽपि नरः काष्ठभारं स्वशिरसि निधाय काष्ठं विक्रेतुमापणं गच्छति स्म । मार्गे नृपः तेनामिलदपृच्छच्च, भो ! भारं बाधति ? काष्ठभारवाहको नृपं तत्प्रश्नोत्तरस्य प्रसङ्गेऽवदत् – “भारं न बाधते राजन् यथा बाधति बाधते ।” अनेनेदं सुतरामायाति यत्प्राचीनकाले भारतवर्षे संस्कृतभाषा साधारणजनानां भाषा आसीदिति ।
- UP Board X - 2024
- संस्कृत
- संस्कृत गद्यांश
कालिदासकाव्येषु अङ्गीरसः शृङ्गारोऽस्ति । तस्य पुष्ट्यर्थं करुणादयोऽन्ये रसाः अङ्गभूताः । रसानुरूपं क्वचित् प्रसादः क्वचिच्च माधुर्यं तस्य काव्योत्कर्षे साहाय्यं कुरुतः । वैदर्भी रीतिः कालिदासस्य वाग्वश्येव सर्वत्रानुवर्तते । अलङ्कार योजनायां कालिदासोऽद्वितीयः । यद्यपि उपमा कालिदासस्येत्युक्तिः उपमायोजनायामेव कालिदासस्य वैशिष्ट्यमाख्याति तथापि उत्प्रेक्षार्थान्तरन्यासादीनामलङ्काराणां विनियोगः तेनातीव सहजतया कृतः ।
- UP Board X - 2024
- संस्कृत
- संस्कृत गद्यांश
त्रिसप्तत्यधिकषड्दशशततमे ख्रीष्टाब्दे (1873) अयं महाराष्ट्रे सत्यशोधक समाजनामकी संस्था संचरितवान्। नारीणां दलितानां चोद्धारायायमनेकाानि कार्याण्यकरोत्। भारतीयाः मानवाः सर्वे शिक्षिताः स्युः इति अस्य एतत् चिन्तनमासीत्।
- UP Board X - 2024
- संस्कृत
- संस्कृत गद्यांश
Questions Asked in UP Board X exam
- Prime factorisation of 156 will be:
- UP Board X - 2025
- Number System
- (i) Show the image formation by a convex mirror by ray diagram when the object is at infinity and
(a) at infinity
(b) in between pole of the mirror and infinity- UP Board X - 2025
- Ray Diagram
- If $LCM(35, 63) = 315$, the $HCF(35, 63)$ will be:
- UP Board X - 2025
- LCM and HCF
- (ii) Show ray diagram for the refraction of a light ray through a prism and point out the emergent angle and angle of deviation.
- UP Board X - 2025
- Refraction Through A Prism
- Prove that \(\displaystyle \frac{\sin A-\cos A+1}{\sin A+\cos A-1}=\frac{1}{\sec A-\tan A}\).
- UP Board X - 2025
- Trigonometric Identities