Comprehension

आख्यापकाध्यापकः : नागानिके विद्यालये त्रिविधानां यूनिफार्म परिधानानाम् आज्ञापितवान् । कश्चन छात्रकः शान्तिनगरं : यूनिफार्म परिधानं न आचरत् । एष्यं वस्त्रं यूनिफार्म यत्रात बहिः : स्थातुम् । द्वितीयमिति वहिः : स्थातुम् । तृतीयं वस्त्रं यूनिफार्म यत्रात यत्र बहिः : स्थातुम् ततः तस्मात् अज्ञालिप्ताधिकारि रुष्टगणकानि भूमौ अपतन्त।
“भोः, एषानी नामानि कुतः परिधानं भवता ?” – अनुच्छत्रः आख्यापकाध्यापकः ।
 “अहं गण्डकोरीं छत्रकः अस्मि । तत् एव अन्यमानं करणीयं हि उत्कट बन्धुमित्राय निबन्धः । स्तन् धनम् एतत्” इति अवदत् जनोश्चन्द्रशास्त्री ।

Question: 1

आरक्षकः शास्त्रिणः कस्य परिशीलनम् आरब्धवान् ?

Show Hint

षष्ठी विभक्ति (जैसे शास्त्रिणः, स्यूतस्य) 'का/के/की' संबंध को दर्शाती है। वाक्य "शास्त्रिणः स्यूतस्य परिशीलनम्" का अर्थ है "शास्त्री के बैग की जाँच"।
Updated On: Sep 9, 2025
  • गृहस्य
  • वस्त्रस्य
  • पात्रस्य
  • स्यूतस्य
Hide Solution
collegedunia
Verified By Collegedunia

The Correct Option is D

Solution and Explanation

Step 1: Understanding the Concept:
यह प्रश्न अनुच्छेद पर आधारित है। हमें पता लगाना है कि आरक्षक (सिपाही) ने शास्त्री जी की किस वस्तु की जाँच शुरू की।
Step 2: Detailed Explanation:
अनुच्छेद की दूसरी पंक्ति में लिखा है: "कश्चन आरक्षकः शास्त्रिणः स्यूतस्य परिशीलनम् आरब्धवान्।" इसका अर्थ है: "किसी सिपाही ने शास्त्री जी के बैग (स्यूत) की जाँच शुरू की।" 'स्यूत' का अर्थ 'थैला' या 'बैग' होता है। इस वाक्य से उत्तर स्पष्ट है।
Step 3: Final Answer:
अतः, आरक्षक ने शास्त्री जी के स्यूत (बैग) का परिशीलन आरंभ किया।
Was this answer helpful?
0
0
Question: 2

आरक्षकः प्रथमं किं स्यूतात् बहिः स्थापितवान् ?

Show Hint

गद्यांश में 'प्रथमं', 'द्वितीयं', 'ततः', 'अनन्तरम्' जैसे क्रमसूचक शब्दों पर ध्यान दें। ये घटनाओं के क्रम को समझने में मदद करते हैं।
Updated On: Sep 9, 2025
  • फलम्
  • रजतनाणकम्
  • पत्रम्
  • वस्त्रम्
Hide Solution
collegedunia
Verified By Collegedunia

The Correct Option is D

Solution and Explanation

Step 1: Understanding the Concept:
यह प्रश्न भी अनुच्छेद पर आधारित है। हमें पता लगाना है कि सिपाही ने बैग से सबसे पहले क्या बाहर निकाला।
Step 2: Detailed Explanation:
अनुच्छेद की तीसरी पंक्ति में लिखा है: "प्रथमं वस्त्रं स्यूतात् बहिः स्थापितम्।" इसका अर्थ है: "सबसे पहले कपड़ा बैग से बाहर रखा गया।" यह वाक्य सीधे तौर पर प्रश्न का उत्तर देता है।
Step 3: Final Answer:
अतः, आरक्षक ने सबसे पहले वस्त्र को बैग से बाहर स्थापित किया।
Was this answer helpful?
0
0
Question: 3

अनुच्छेदे प्रयुक्तानां विभक्तीनां क्रमं व्यवस्थापयत ।
(A) चतुर्थी विभक्तिः
(B) षष्ठी विभक्तिः
(C) द्वितीया विभक्तिः
(D) प्रथमा विभक्तिः

Show Hint

जब प्रश्न अस्पष्ट लगे, तो उसमें एक छिपी हुई तार्किक संगति खोजने का प्रयास करें। यहाँ, "अनुच्छेद में प्रयुक्त" वाक्यांश यह संकेत दे सकता है कि क्रम अनुच्छेद में उनके प्रकट होने के क्रम पर आधारित है।
Updated On: Sep 9, 2025
  • (A), (B), (C), (D).
  • (D), (C), (B), (A).
  • (B), (A), (D), (C).
  • (C), (B), (D), (A).
Hide Solution
collegedunia
Verified By Collegedunia

The Correct Option is B

Solution and Explanation

Step 1: Understanding the Concept:
पिछले अनुच्छेद की तरह, यह प्रश्न भी विभक्तियों को क्रम में व्यवस्थित करने के लिए कह रहा है, लेकिन क्रम का कोई स्पष्ट आधार नहीं दिया गया है।
Step 2: Detailed Explanation:
व्याकरण में विभक्तियों का मानक क्रम प्रथमा (D), द्वितीया (C), तृतीया, चतुर्थी (A), पञ्चमी, षष्ठी (B), सप्तमी है। इस हिसाब से क्रम (D), (C), (A), (B) होना चाहिए, जो किसी विकल्प में नहीं है। यदि हम अनुच्छेद में विभक्तियों के प्रथम प्रयोग का क्रम देखें:

"आरक्षकाधीक्षकः" - प्रथमा (D)
"नामादिकम्" - द्वितीया (C)
"तदीयस्य स्यूतस्य" - षष्ठी (B)
"परिशोधनाय" - चतुर्थी (A)
इस आधार पर क्रम D, C, B, A होता है, जो विकल्प (2) से मेल खाता है। यद्यपि यह प्रश्न पूछने का एक असामान्य तरीका है, पर दिए गए विकल्पों में यह सबसे तार्किक व्याख्या है।
Step 3: Final Answer:
अनुच्छेद में विभक्तियों के प्रथम प्रयोग के क्रम के आधार पर, सही क्रम (D), (C), (B), (A) है, जो विकल्प (2) है।
Was this answer helpful?
0
0
Question: 4

"भोः, एतानि नाणकानि कुतः प्राप्तानि भवता ?" इति कः अपृच्छत् ?

Show Hint

उद्धरण चिह्नों ("...") में दिए गए वाक्यों पर ध्यान दें और देखें कि उस वाक्य के बाद 'इति अवदत्' (ऐसा कहा) या 'इति अपृच्छत्' (ऐसा पूछा) के साथ किसका नाम जुड़ा है।
Updated On: Sep 9, 2025
  • बन्धुः
  • जगदीशचन्द्रशास्त्री
  • आरक्षकाधीक्षकः
  • मित्रम्
Hide Solution
collegedunia
Verified By Collegedunia

The Correct Option is C

Solution and Explanation

Step 1: Understanding the Concept:
यह प्रश्न अनुच्छेद पर आधारित है। हमें यह पहचानना है कि "ये सिक्के आपको कहाँ से मिले?" यह प्रश्न किसने पूछा।
Step 2: Detailed Explanation:
अनुच्छेद के दूसरे पैराग्राफ में, सिक्के गिरने के ठीक बाद की पंक्ति है:
`"भोः, एतानि नाणकानि कुतः प्राप्तानि भवता ?" - अपृच्छत् आरक्षकाधीक्षकः।`
इसका अर्थ है: "`ये सिक्के आपको कहाँ से मिले?' - ऐसा पुलिस अधीक्षक ने पूछा।" यह वाक्य स्पष्ट रूप से बताता है कि यह प्रश्न आरक्षकाधीक्षक (पुलिस अधीक्षक) ने पूछा था।
Step 3: Final Answer:
अतः, यह प्रश्न आरक्षकाधीक्षक ने पूछा।
Was this answer helpful?
0
0
Question: 5

प्रथमां सूचीं द्वितीयया सूच्या सह मेलयत ।

सूची-Iसूची-II
(A) अस्मि(I) लङ्-लकारः
(B) स्थापितम्(II) लट्-लकारः
(C) अपतन्(III) क्तवतु-प्रत्ययः
(D) आज्ञापितवान्(IV) क्त-प्रत्ययः


अधोलिखितेषु विकल्पेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत -

Show Hint

लकारों और कृदन्त प्रत्ययों के बीच अंतर को समझें। लकार (जैसे लट्, लङ्) पूर्ण क्रियापद होते हैं, जबकि कृदन्त प्रत्यय (जैसे क्त, क्तवतु) से बने शब्द क्रिया से बने विशेषण या अव्यय होते हैं और अक्सर वाक्य में क्रिया की तरह भी काम करते हैं।
Updated On: Sep 9, 2025
  • (A) - (II), (B) - (I), (C) - (IV), (D) - (III)
  • (A) - (II), (B) - (IV), (C) - (I), (D) - (III)
  • (A) - (IV), (B) - (II), (C) - (I), (D) - (III)
  • (A) - (III), (B) - (IV), (C) - (I), (D) - (II)
Hide Solution
collegedunia
Verified By Collegedunia

The Correct Option is B

Solution and Explanation

Step 1: Understanding the Concept:
इस प्रश्न में अनुच्छेद में प्रयुक्त शब्दों को उनके सही लकार या प्रत्यय से मिलाना है।
Step 2: Detailed Explanation:
आइए प्रत्येक शब्द और उसके व्याकरणिक रूप का विश्लेषण करें:

(A) अस्मि: यह 'अस्' (होना) धातु का लट्-लकार (वर्तमान काल), उत्तम पुरुष, एकवचन का रूप है। इसका अर्थ है 'मैं हूँ'। अतः, (A) का मिलान (II) से होगा।
(B) स्थापितम्: यह 'स्था' धातु के णिजन्त रूप 'स्थापि' में 'क्त' प्रत्यय लगाकर बना है (कर्मणि प्रयोग)। 'क्त' प्रत्यय भूतकाल का बोध कराता है। (स्थापि + क्त = स्थापितम्, रखा गया)। अतः, (B) का मिलान (IV) से होगा।
(C) अपतन्: यह 'पत्' (गिरना) धातु का लङ्-लकार (भूतकाल), प्रथम पुरुष, बहुवचन का रूप है। धातु से पहले 'अ' और अंत में 'अन्' लङ् लकार का सूचक है। (वे सब गिरे)। अतः, (C) का मिलान (I) से होगा।
(D) आज्ञापितवान्: इसके अंत में 'वान्' है, जो 'क्तवतु' प्रत्यय का सूचक है (पुल्लिंग में)। 'क्तवतु' प्रत्यय भूतकाल में कर्तरि वाच्य का बोध कराता है (आ + ज्ञापि + क्तवतु = आज्ञापितवान्, आज्ञा दी)। अतः, (D) का मिलान (III) से होगा।
इस प्रकार, सही मिलान है: A-II, B-IV, C-I, D-III।
Step 3: Final Answer:
सही मिलान वाला विकल्प (2) है: (A) - (II), (B) - (IV), (C) - (I), (D) - (III).
Was this answer helpful?
0
0

Top Questions on गद्यांश पर आधारित प्रश्न

View More Questions

Questions Asked in CUET exam

View More Questions