पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टे कृती कुरुत।
विरलाः जानन्ति गुणान्विरलाः कुर्वन्ति निर्धने स्नेहम्।
विरलाः परकार्यरताः परदुःखेनापि दुःखिताः विरलाः ॥
पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।
के गुणान् जानन्ति ?
विरलाः गुणान् जानन्ति।
पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।
विरलाः केन दुःखिताः ?
विरलाः परदुःखेन दुःखिताः।
विरुद्धार्थकं शब्दं लिखत।
गुणाः ×
दोषाः
पद्यांशं पठित्वा जालरेखाचित्रं पूरयत।

(इदं चित्रं पश्यत यत्र 'देवेन परोपकाराय निर्मिताः' इति मध्यभागे लिखितम् अस्ति। 'रविः', 'नदी', 'घनाः' इति पदानि पूरितानि सन्ति। अवशिष्टानि चत्वारि रिक्तस्थानानि पद्यांशात् चित्वा पूरयत।)
सोपानम् 1: दत्तं पद्यांशं पठत। \[ \text{रविश्चन्द्रो घना वृक्षाः नदी गावश्च सज्जनाः।} \] \[ \text{एते परोपकाराय लोके देवेन निर्मिताः ॥} \]
सोपानम् 2: पद्यांशे 'देवेन परोपकाराय निर्मिताः' (देवेन परोपकारार्थं निर्मिताः) वस्तूनां सूचीं लिखत। पदे सन्धि-विच्छेदं कृत्वा, सूची भवति:
सोपानम् 3: जालरेखाचित्रे दत्तैः शब्दैः सह सूचीं मेलयत। चित्रे पूरिताः शब्दाः - रविः, नदी, घनाः।
सोपानम् 4: अवशिष्टान् शब्दान् रिक्तस्थानेषु लिखत। अवशिष्टाः शब्दाः सन्ति - चन्द्रः, वृक्षाः, गावः, सज्जनाः। एतैः शब्दैः चत्वारि रिक्तस्थानानि पूरणीयानि।
‘बिस्कोहर की माटी’ पाठ के आधार पर गाँव की प्रकृति का गर्मी, सर्दी और वर्षा ऋतुओं के अनुभव वर्णन कीजिए। वहाँ के लोग गर्मी ऋतु के प्रकोप से बचने के लिए क्या उपाय करते थे?
‘अपना मालवा खाऊँ–उजाऊ सभ्यता में.....’ पाठ में विक्रमादित्य, भोज और मुँज आदि राजाओं का उल्लेख किस संदर्भ में आया है? स्पष्ट कीजिए।
‘तोड़ो’ कविता का कवि क्या तोड़ने की बात करता है और क्यों?
“इसी तरह भरता और खाली होता है यह शहर” पंक्ति के संदर्भ में बनारस शहर के ‘भरने’ और ‘खाली’ होने से क्या अभिप्राय है?
“मैंने निज दुर्बल पद-बल, उससे हारी होड़ लगाई” ‘देवसेना का गीत’ से उद्धृत इस पंक्ति से आपको क्या प्रेरणा मिलती है?