Question

उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत। 
शङ्करः मलिनकायं मनुष्यं प्रणनाम यतः 
 

• A. मलिनकायः मनुष्यः शङ्करं सङ्कटात् अरक्षत्।
• B. सः मलिनकायः मनुष्यः वेदान्तस्य सारं जानाति स्म।

Answer 1

The Correct Option is B

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्:
अस्मिन् प्रश्ने, आचार्यः शङ्करः किमर्थं तं मलिनकायं मनुष्यं प्रणतवान् इति पृष्टम्। दत्तयोः कारणयोः उचितं कारणं गद्यांशाधारेण चेतव्यम्।
(In this question, it is asked why Acharya Shankara bowed to the dirty-bodied man. The correct reason out of the two given options has to be selected based on the passage.)
पदक्षेपः 2: विस्तृतं स्पष्टीकरणम्:
गद्यांशे स्पष्टतया उल्लेखितम् अस्ति यत्, "वेदान्ततत्त्वस्य सारं तस्य मुखात् श्रुत्वा आचार्यः तं प्रणनाम।"
(It is clearly mentioned in the passage that, "Hearing the essence of the philosophy of Vedanta from his mouth, the Acharya bowed to him.")
अनेन ज्ञायते यत् सः मनुष्यः वेदान्तस्य गूढं ज्ञानं जानाति स्म, तस्मात् एव आचार्यः तं प्रणतवान्, न तु सङ्कटात् रक्षणार्थम्।
(This shows that the man knew the profound knowledge of Vedanta, which is why the Acharya bowed to him, not because he saved him from any danger.)
अतः, द्वितीयं कारणं सम्यक् अस्ति।
(Therefore, the second reason is correct.)
पदक्षेपः 3: अन्तिमम् उत्तरम्:
शङ्करः मलिनकायं मनुष्यं प्रणनाम यतः सः मलिनकायः मनुष्यः वेदान्तस्य सारं जानाति स्म।

Answer 2

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्:
अस्मिन् प्रश्ने, "'अपसर अपसर' इति कं वदसि?" इति वाक्यं कः उक्तवान् कं च प्रति उक्तवान् इति लेखितव्यम्।
(In this question, we have to write who said the sentence "'Move away, move away', whom are you telling this to?" and to whom it was said.)
पदक्षेपः 2: गद्यांशतः प्रमाणम्:
गद्यांशे लिखितम् अस्ति यत् प्रथमं शिष्याः तं मनुष्यम् 'अपसर, अपसर' इति अवदन्।
(In the passage, it is written that first the disciples told the man, 'Move away, move away'.)
ततः, "सः मनुष्यः अपृच्छत्- 'अपसर, अपसर इति कं वदसि? शरीरं वा आत्मानं वा?'"
(Then, "That man asked - 'Whom are you telling to move away? The body or the soul?'")
अतः, इदं वाक्यं मलिनकायः मनुष्यः आचार्यस्य शिष्यान् प्रति वदति।
(Therefore, the dirty-bodied man says this sentence to the Acharya's disciples.)
पदक्षेपः 3: अन्तिमम् उत्तरम्:
मलिनकायः मनुष्यः आचार्यस्य शिष्यान् वदति।

Answer 3

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्:
अत्र दत्तं वाक्यं गद्यांशस्य सूचनानुसारं सत्यम् अस्ति वा असत्यम् इति निर्णेतव्यम्।
(Here, it has to be determined whether the given sentence is true or false according to the information in the passage.)
पदक्षेपः 2: गद्यांशेन सह तुलना:
दत्तं वाक्यम्: "यस्मात् ज्ञानं लभते सः गुरुः।" (He from whom knowledge is obtained is a guru.)
गद्यांशे आचार्यस्य विचारः वर्णितः अस्ति: "यस्माद् ज्ञानं लभते स गुरुरेव इति विचारेण आचार्यः तत्रैव 'मनीषापञ्चकम्' इति स्तोत्रं रचितवान्।"
(The Acharya's thought is described in the passage: "With the thought that he from whom knowledge is obtained is indeed a guru, the Acharya composed the 'Manisha Panchakam' hymn right there.")
गद्यांशे वर्णितः विचारः दत्तेन वाक्येन सह पूर्णतया मेलति।
(The thought described in the passage completely matches the given sentence.)
पदक्षेपः 3: अन्तिमम् उत्तरम्:
अतः, दत्तं वाक्यं सत्यम् अस्ति।
(Therefore, the given statement is true.)
उत्तरम्: यस्मात् ज्ञानं लभते सः गुरुः। - सत्यम्।

Answer 4

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्:
अस्मिन् प्रश्ने, दत्तस्य वाक्यस्य 'मार्गे' इति पदस्य स्थाने अमरकोषात् (अर्थात् शब्दकोषात्) एकं समानार्थकं शब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लेखितव्यम्।
(In this question, the word 'mārge' in the given sentence must be replaced with a synonym from a lexicon (like Amarakosha), and the sentence should be rewritten.)
पदक्षेपः 2: समानार्थकस्य अन्वेषणम्:
मूलशब्दः: मार्ग (path, road, way), सप्तमी विभक्तिः एकवचनम् -> मार्गे (on the path)
'मार्ग' इत्यस्य समानार्थकाः शब्दाः सन्ति - पथिन्, अध्वन्, वर्त्मन् आदयः।
(Synonyms for 'mārga' are - pathin, adhvan, vartman, etc.)
'पथिन्' शब्दस्य सप्तमी विभक्तिः एकवचनं 'पथि' भवति।
(The saptamī vibhakti, ekavachanam of the word 'pathin' is 'pathi'.)
अतः 'मार्गे' इत्यस्य स्थाने 'पथि' इति पदं प्रयोक्तुं शक्यते।
(Therefore, the word 'pathi' can be used in place of 'mārge'.)
पदक्षेपः 3: अन्तिमम् उत्तरम्:
पुनर्लिखितं वाक्यम्:
पथि कोऽपि मनुष्यः तस्य पुरतः आगच्छत्।

Answer 5

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्:
अत्र 'तत्रैव' तथा 'कस्मादपि' इति पदयोः सन्धिविग्रहः करणीयः।
(Here, the sandhi-vigraha of the words 'tatraiva' and 'kasmādapi' is to be done.)
पदक्षेपः 2: सन्धिनियमैः विश्लेषणम्:
(1) तत्रैव:
अत्र 'ऐ' इति स्वरः अस्ति, यः वृद्धिसन्धेः परिणामः भवति।
(Here, there is the vowel 'ai', which is a result of Vriddhi Sandhi.)
नियमः: अ/आ + ए/ऐ -> ऐ।
अतः, विग्रहः भवति: तत्र (अ) + एव (ए)।
(Therefore, the split is: tatra (a) + eva (e).)
(2) कस्मादपि:
अत्र वर्गस्य प्रथमवर्णस्य (त्) स्थाने तस्यैव वर्गस्य तृतीयवर्णः (द्) जातः। अयं जश्त्वसन्धेः नियमः अस्ति।
(Here, the first letter of a class (t) has been replaced by the third letter of the same class (d). This is the rule of Jashthva Sandhi.)
नियमः: पदान्ते स्थितस्य वर्गप्रथमवर्णस्य (क्, च्, ट्, त्, प्) पश्चात् यदि कोऽपि स्वरः वा मृदुव्यञ्जनः आगच्छति, तर्हि प्रथमवर्णः स्ववर्गस्य तृतीयवर्णे परिवर्तते।
अतः, विग्रहः भवति: कस्मात् + अपि।
(Therefore, the split is: kasmāt + api.)
पदक्षेपः 3: अन्तिमम् उत्तरम्:
(1) तत्रैव = तत्र + एव
(2) कस्मादपि = कस्मात् + अपि

Answer 6

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्:
अत्र 'अ' स्तम्भे दत्तानां विशेषणानां 'आ' स्तम्भे दत्तैः विशेष्यैः सह गद्यांशानुसारं मेलनं करणीयम्।
(Here, the adjectives given in column 'A' are to be matched with the nouns in column 'B' according to the passage.)
पदक्षेपः 2: गद्यांशाधारेण मेलनम्:
(1) गद्यांशे लिखितम् अस्ति, "मार्गे कोऽपि दरिद्रः ... मनुष्यः तस्य पुरतः आगच्छत्।" अत्र 'दरिद्रः' इति विशेषणं 'मनुष्यः' इति विशेष्यस्य कृते प्रयुक्तम्।
(In the passage it is written, "On the way some poor ... man came before him." Here, the adjective 'daridraḥ' is used for the noun 'manuṣyaḥ'.)
अतः, दरिद्रः -> मनुष्यः।
(2) मनुष्यः पृच्छति, "तर्हि कथं तव शरीरं मम शरीराद् भिन्नम् ... ?" अत्र 'भिन्नम्' इति पदं 'शरीरम्' इत्यस्य भेदं सूचयति।
(The man asks, "Then how is your body different from my body...?" Here the word 'bhinnam' points to the difference of the 'body'.)
अतः, भिन्नम् -> शरीरम्।

Answer 7

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्: 
अस्मिन् प्रश्ने, गद्यांशात् 'क्त्वा' प्रत्ययान्तौ (अर्थात् 'त्वान्त') द्वौ अव्ययौ चित्वा लेखितव्यौ। 
(In this question, we have to pick two indeclinable words ending in the 'ktvā' suffix (i.e., 'tvānta') from the passage.) 
पदक्षेपः 2: गद्यांशस्य विश्लेषणम्: 
'क्त्वा' प्रत्ययः 'कृत्वा' (having done) इत्यर्थे प्रयुज्यते। गद्यांशं पठित्वा तादृशानि पदानि अन्वेषणीयानि। 
(The 'ktvā' suffix is used in the sense of 'having done'. We need to search for such words by reading the passage.) 
गद्यांशे एकं पदं स्पष्टतया दृश्यते: "...वेदान्ततत्त्वस्य सारं तस्य मुखात् श्रुत्वा आचार्यः तं प्रणनाम।" 
(One word is clearly visible in the passage: "...ācāryaḥ taṁ praṇanāma śrutvā (having heard) the essence of Vedanta from his mouth.") 
\[\begin{array}{rl} \bullet & \text{श्रुत्वा (√श्रु + क्त्वा)} \\ \end{array}\] गद्यांशे द्वितीयं त्वान्त-अव्ययं स्पष्टतया न दृश्यते। प्रायः प्रश्नपत्रे काचित् त्रुटिः स्यात्। तथापि, यदि पूर्वतनं गद्यांशं (२अ) पश्यामः, तत्र 'दृष्ट्वा' तथा 'उक्त्वा' इति पदे स्तः। किन्तु 'गद्यांशात्' इति एकवचनेन निर्देशः केवलम् इमं (२आ) गद्यांशं सूचयति। 
(A second tvānta-avyaya is not clearly visible in the passage. There might be an error in the question paper. However, if we look at the previous passage (2a), the words 'dṛṣṭvā' and 'uktvā' are present. But the instruction 'gadyānśāt' in singular points only to this passage (2ā).) 
पदक्षेपः 3: अन्तिमम् उत्तरम्: 
गद्यांशे एकम् एव त्वान्त-अव्ययम् अस्ति: 
(There is only one tvānta-avyaya in the passage:) 

1. श्रुत्वा 

Answer 8

पदक्षेपः 1: प्रश्नस्य अवगमनम्: 
अत्र शङ्कराचार्यस्य जीवनस्य प्रमुखघटनानां विषये दत्तं जालरेखाचित्रं गद्यांशस्य अन्ते स्थितेन श्लोकेन पूरणीयम्। 
(Here, the given web diagram about the major life events of Shankaracharya needs to be completed using the verse at the end of the passage.) 
पदक्षेपः 2: श्लोकात् सूचना सङ्कलनम्: 
श्लोकः: 
"अष्टवर्षे चतुर्वेदी द्वादशे सर्वशास्त्रवित्। 
षोडशे कृतवान् भाष्यं द्वात्रिंशे मुनिरभ्यगात्॥" 
अस्य श्लोकस्य अर्थानुसारं घटनाक्रमः: 
(According to the meaning of this verse, the sequence of events is:) \[\begin{array}{rl} \bullet & \text{अष्टवर्षे (At the age of eight) -> चतुर्वेदी (became master of the four Vedas)} \\ \bullet & \text{द्वादशे (At the age of twelve) -> सर्वशास्त्रवित् (became knower of all scriptures)} \\ \bullet & \text{षोडशे (At the age of sixteen) -> कृतवान् भाष्यं (wrote the commentaries/Bhashyas)} \\ \bullet & \text{द्वात्रिंशे (At the age of thirty-two) -> मुनिरभ्यगात् (the sage passed away/attained liberation)} \\ \end{array}\] पदक्षेपः 3: जालरेखाचित्रस्य पूरणम्: 
दत्तस्य चित्रस्य रिक्तस्थानानि एवं पूरणीयानि: 
(The blanks in the given diagram should be filled as follows:) 
द्वात्रिंशे मुनिः अभ्यगात्। 
\(\uparrow\) 
षोडशे भाष्यं कृतवान्। 
\(\uparrow\) 
द्वादशे सर्वशास्त्रवित्। 
\(\uparrow\) 
अष्टवर्षे चतुर्वेदी। 
\(\uparrow\) 
\(\fbox{शङ्कराचार्यः}\)