Question:

पुढील विधान सकारण स्पष्ट करा : फुको त्यांच्या लेखनपद्धतीला 'ज्ञानाचे पुरातत्त्व' असे म्हणत असत. 
 

Show Hint

मिशेल फुको, कार्ल मार्क्स, व्हॉल्टेअर यांसारख्या प्रमुख विचारवंतांच्या इतिहासलेखन पद्धतीतील मुख्य संकल्पना (उदा. ज्ञानाचे पुरातत्त्व, वर्गसंघर्ष) स्पष्टपणे समजून घ्या.
Hide Solution
collegedunia
Verified By Collegedunia

Solution and Explanation

मिशेल फुको या विसाव्या शतकातील फ्रेंच इतिहासकाराने त्याच्या लेखनपद्धतीला 'ज्ञानाचे पुरातत्त्व' (Archaeology of Knowledge) असे संबोधले, याची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
1. कालक्रमानुसार मांडणीस नकार: फुकोने इतिहासाची कालक्रमानुसार अखंड मांडणी करण्याची पद्धत नाकारली. त्याच्या मते, इतिहासातील स्थित्यंतरे (transitions) स्पष्ट करणे अधिक महत्त्वाचे आहे.
2. अंतिम सत्यापर्यंत पोहोचण्याचा उद्देश नाही: इतिहासाचे अंतिम सत्य शोधून काढणे किंवा भूतकाळाचे यथार्थ वर्णन करणे हे त्याचे ध्येय नव्हते. त्याऐवजी, भूतकाळातील विविध स्थित्यंतरांचे आणि बदलांचे विश्लेषण करणे त्याला महत्त्वाचे वाटत होते.
3. पुरातत्त्वीय पद्धतीशी साम्य: पुरातत्त्वशास्त्रामध्ये जसे जमिनीखालील अवशेष खणून काढून त्यांचा अभ्यास केला जातो, त्याचप्रमाणे फुको इतिहासातील विविध वैचारिक स्तरांचा आणि ज्ञानाच्या निर्मिती प्रक्रियेचा शोध घेत असे.
4. ज्ञान आणि सत्ता संबंध: त्याच्या मते, ज्ञान हे नेहमीच सत्तेशी जोडलेले असते. विशिष्ट काळात कोणत्या गोष्टींना 'ज्ञान' म्हणून मान्यता दिली जाते आणि कोणत्या नाकारल्या जातात, याचा तो अभ्यास करत असे.
म्हणून, इतिहासाकडे वरवर न पाहता, त्यातील वैचारिक बदलांच्या मुळाशी जाऊन त्यांचे विश्लेषण करण्याच्या पद्धतीमुळे फुकोने आपल्या लेखनपद्धतीला 'ज्ञानाचे पुरातत्त्व' असे म्हटले.
Was this answer helpful?
0
0

Questions Asked in Maharashtra Class X Board exam

View More Questions