विस्थापन/संसाधन-ह्रास:
खनन/बाँध/संरक्षित क्षेत्र से पुनर्वास अपर्याप्त; वन-उत्पाद पर कम दाम; पहचान/भूमि-अधिकार कमजोर।
मानव विकास:
दूरी/भाषाई बाधा/भेदभाव से स्कूल/स्वास्थ्य सेवाएँ कम; कुपोषण, टीबी/मलेरिया, मातृ/शिशु मृत्यु दर अधिक।
अधिकार/कानून:
FRA, PESA का कमजोर क्रियान्वयन; पंचायत/वन समितियों को वास्तविक अधिकार/क्षमता चाहिए।
उपाय:
सामुदायिक वन-अधिकार, एमएसपी/वैल्यू-चेन, बहुभाषी शिक्षा, मोबाइल स्वास्थ्य इकाइयाँ, संस्कृति-संरक्षण व भागीदारी-आधारित शासन।